Burnout: Όταν το Σώμα Σου Λειτουργεί αλλά το Μυαλό Αρνείται να Ξυπνήσει Ξεκούραστο

Τους τελευταίους μήνες, συνειδητοποίησα πως το αίσθημα της κούρασης δεν οφείλεται μόνο στο σώμα μου. Μπορώ να κοιμηθώ οκτώ ώρες, να κάνω όλ

α “σωστά”, και παρ’ όλα αυτά να ξυπνώ χωρίς ενέργεια, χωρίς κίνητρο, με μια ψυχική ομίχλη που χαμηλώνει την ευελιξία μου για να αντιμετωπίσω ακόμα και τις μικρές αλλαγές στην ημέρα μου.

Αν βιώνεις κι εσύ κάτι παρόμοιο, ίσως έχεις μπει στον κύκλο του burnout. Και όχι, δεν είναι απλώς “κούραση” — είναι μια ψυχική κατάσταση όπου το σώμα σου επιβιώνει, αλλά το μυαλό σου αρνείται να βρει νόημα.

Πέρα από τη Σωματική Κούραση — Burnout ως Ψυχολογική και Νοητική Εμπειρία

Συχνά βλέπουμε το burnout ως αποτέλεσμα υπερβολικής εργασίας, ατέλειωτων ωραρίων ή “κακής διατροφής”. Η κλασική εικόνα είναι ο άνθρωπος που τα δίνει όλα, εξαντλείται, και χρειάζεται απλώς μια “άδεια”.

Στην πραγματικότητα, το burnout —όπως επιβεβαιώνουν έρευνες (Maslach και Leiter, 2016)— δεν αφορά μόνο το σώμα. Αφορά κυρίως την ψυχολογική depletion, το σπάσιμο του “νοήματος” στη δουλειά/σχέση/καθημερινότητα.​

Το σώμα σου μπορεί να λειτουργεί, αλλά το μυαλό χάνει την ελαστικότητα. Tasks που κάποτε έβγαιναν εύκολα τώρα μοιάζουν βουνό. Η διάθεση “κλειδώνει” στο survival mode, και χάνεις τη σπιρτάδα και τη δημιουργική ευελιξία σου (Sonnentag, 2018).

Το Σώμα σε “Stress Response” και η Μείωση της Νοητικής Ευελιξίας

Burnout δεν είναι απλώς μια δυσάρεστη αίσθηση. Κλινικά, συνοδεύεται από αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης, διαταραχές ύπνου και μια συνεχή “ετοιμότητα” — σαν να τρέχεις μαραθώνιο, ακόμη κι αν κάθεσαι.​

Αυτό το state κάνει πολύ δύσκολη τη διαχείριση απαιτήσεων που παλιότερα αντιμετώπιζες αυτόματα — η βιβλιογραφία δείχνει μειωμένη ικανότητα προσαρμογής, συγκέντρωσης, και επίλυσης προβλημάτων (Van der Feltz-Cornelis et al., 2020).

Τα “Βαριά” Συναισθήματα που Φέρνει το Burnout

Όσο παραμένει αυτή η κατάσταση, τόσο πιο συχνά νιώθεις απογοήτευση, απελπισία και απουσία νοήματος. Burnout δεν μοιάζει με “κακή διάθεση”. Μοιάζει με μια βαθιά αίσθηση ακινησίας — σαν να έχει παγώσει η ελπίδα για αλλαγή.

Έρευνα σε εργαζόμενους εσωτερι-κά ψυχικής υγείας δείχνει πως το burnout συχνά συνδέεται με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης καταθλιπτικών και αγχωδών συμπτωμάτων (Bianchi, Schonfeld, Laurent, 2015). Η έλλειψη νοήματος και ικανοποίησης οδηγεί μερικές φορές σε withdrawal από κοινωνικές/προσωπικές σχέσεις — όχι τόσο από επιλογή όσο από exhaustion.

Ένας Φαύλος Κύκλος: Burnout ως Επανατραυματική Εμπειρία

Κάτι που συχνά παραβλέπουμε —και αξίζει να αναφερθεί αυθεντικά— είναι η “επανατραυματική” φύση του burnout. Αν η δουλειά, η σχέση, ή το οικογενειακό σύστημα αναπαράγει συναισθήματα αποξένωσης, ανεπαρκειας ή συνεχούς μάχης, το burnout λειτουργεί σαν διαδικασία re-traumatization.​

Δεν υπάρχουν ακόμη πολλές έρευνες που να το τεκμηριώνουν πλήρως (το φέρνω εδώ με επίγνωση της μεθοδολογικής προσοχής), αλλά οι περιγραφές πελατών στη θεραπεία και τα προσωπικά βιώματα συχνά αφηγούνται αυτή τη δομή:

• Μένεις για “ψευδο-ασφάλεια” σε μια νοσηρή καθημερινότητα

• Νιώθεις ότι χάνεται η agency — δεν αποφασίζεις, απλώς αντέχεις

• Εναρμονίζεσαι με παλιά scripts επιβίωσης, ακόμα και αν βαθιά μέσα σου τα έχεις ξεπεράσει

Η Δυσκολία της Αλλαγής: Γιατί δεν Φεύγουμε Εύκολα;

Η έξοδος από το burnout δεν είναι απλή υπόθεση “αλλαγής δουλειάς/σχέσης”. Συχνά, παραμένουμε σε αυτά τα περιβάλλοντα επειδή προσφέρουν μία μορφή ψευδο-ασφάλειας.

Έχεις σκεφτεί ποτέ: “Να φύγω… και μετά;” ή “Καλύτερα να κάτσω, αυτό ξέρω…”; Αυτές οι σκέψεις είναι τμήμα του φαύλου κύκλου της εξάντλησης, όπως περιγράφουν και οι έρευνες για motivation & self-determination (Ryan & Deci, 2017).

Βήματα για Αυτοπαρατήρηση και Αλλαγή — Όχι Μαγεία, Αλλά Ρεαλισμός

Δεν υπάρχει “quick fix” για το burnout. Αντί για συμβουλές τύπου “κάνε διαλογισμό”, αυτά είναι τα βήματα που προσωπικά με έχουν βοηθήσει — αλλά και που βρίσκουν στήριξη στη βιβλιογραφία:

• Δώσε χώρο στην παρατήρηση:

Τι ακριβώς σε στρεσάρει; Τι μηνύματα παίρνεις από το σώμα σου/τον εαυτό σου;

• Acknowledge το συναισθηματικό βάρος:

Η αναγνώριση της απελπισίας/ακινησίας είναι θεραπευτική πράξη (Maslach, 2016).​

• Κάνε micro-breaks:

Μικρά διαλείμματα αντί για heroics. Έρευνες δείχνουν πως micro-rests βελτιώνουν concentration & affect για άτομα σε burnout.​

• Ζήτα βοήθεια όταν χρειάζεται:

Δεν χρειάζεται να κάνεις τα πάντα μόνος. Therapy, groups, ή απλές ειλικρινείς συζητήσεις έχουν μεγάλη αξία ως “counter-weights”.

• Αξιολόγησε αν το περιβάλλον εναρμονίζεται με τα δικά σου θέλω/ανάγκες:

Εύκολα λέγεται, δύσκολα γίνεται. Ξεκίνα με ερωτήσεις: “Γιατί παραμένω; Τι φοβάμαι; Τι θα κερδίσω αν φύγω ή αν βάλω όρια;”

Ειδική Ενότητα: Burnout ως Επανατραυματική Εμπειρία — Η Κλινική και Βιωματική Οπτική

Στην εμπειρία μου, το burnout συχνά μοιάζει να ενεργοποιεί παλιές πληγές, ακόμη κι αν δεν το αναγνωρίζεις εύκολα. Όταν βρίσκεσαι σε ένα περιβάλλον ή μία σχέση που συνεχώς απαιτεί υπερ-προσαρμογή, διαρκή αντοχή και καταπίεση προσωπικών αναγκών, το μοτίβο δεν αφορά μόνο την εξάντληση — πολλές φορές λειτουργεί σαν “επανατραυματισμός”:

• Είσαι αναγκασμένος να απαρνηθείς τις ίδιες σου τις ανάγκες, όπως ίσως συνέβαινε και παλιότερα στη ζωή σου.

• Νιώθεις να χάνεις agency, να μην επιλέγεις, αλλά να αντέχεις.

• Εναρμονίζεσαι ως ενήλικας με scripts της επιβίωσης που ενεργοποιήθηκαν σε άλλη φάση της ζωής, οδηγώντας σε κύκλους κούρασης και απελπισίας.

Η βιβλιογραφία δείχνει πως η χρόνια ενεργοποίηση του stress response μπορεί να επηρεάσει μακροχρόνια την ψυχολογία και την ικανότητα προσαρμογής (Maslach & Leiter, 2016· O'Connor et al., 2018). Παρότι η έννοια του “retraumatization through burnout” δεν έχει απόλυτη επιστημονική τεκμηρίωση, η κλινική εμπειρία δείχνει πως το burnout συχνά φέρει χαρακτηριστικά που μοιάζουν με αναβίωση παλιών εσωτερικών τραυμάτων — ιδιαίτερα αν ο τρόπος που μαθαίνεις να αντέχεις είναι βαθιά συνδεδεμένος με σχέσεις ή καταστάσεις του παρελθόντος.

Αξίζει να δεις αν η δύσκολη κατάσταση που βιώνεις “εναρμονίζεται” με scripts που πηγάζουν από προηγούμενες εμπειρίες. Πολλές φορές, η αναγνώριση αυτής της σύνδεσης είναι το πρώτο βήμα για να σπάσεις τον φαύλο κύκλο — δίνοντας φροντίδα και χώρο στα κομμάτια του εαυτού σου που ζητούν ουσιαστική αλλαγή.

Κλείσιμο — Ένα μήνυμα προς εσένα που διαβάζεις

Αν νιώθεις πως τρέχεις αλλά δεν φτάνεις, πως κάθε μέρα είναι αγώνας επιβίωσης, δώσε χώρο στον εαυτό σου να παραδεχτεί το βάρος που κουβαλάει. Burnout δεν ξεπερνιέται με θέληση. Χρειάζεται φροντίδα — και ίσως μια ματιά στα βαθύτερα κομμάτια σου που συντηρούν το μοτίβο.

Η αλλαγή είναι δύσκολη, αλλά αξίζει. Η ζωή έχει χώρο για περισσότερη ελευθερία, νόημα και ανάσα — ακόμα κι αν σήμερα σου φαίνεται μακρινό.

Βιβλιογραφία

1. Maslach, C., & Leiter, M. P. (2016). Understanding the burnout experience: Recent research and its implications for psychiatry. World Psychiatry, 15(2), 103–111. https://doi.org/10.1002/wps.20311

2. Sonnentag, S. (2018). The psychology of working life: The path from chronic job stress to burnout. Current Directions in Psychological Science, 27(2), 102–107. https://doi.org/10.1177/0963721418756866

3. O'Connor, K., Muller Neff, D., & Pitman, S. (2018). Burnout in mental health professionals: A systematic review and meta-analysis of prevalence and determinants. European Psychiatry, 53, 74–99. https://doi.org/10.1016/j.eurpsy.2018.06.003

4. Bianchi, R., Schonfeld, I. S., & Laurent, E. (2015). Burnout–depression overlap: A review. Clinical Psychology Review, 36, 28–41. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2015.01.004

5. Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2017). Self-determination theory: Basic psychological needs in motivation, development, and wellness. Guilford Press. https://psycnet.apa.org/record/2017-04680-000

6. van der Kolk, B. A. (2014). The body keeps the score: Brain, mind, and body in the healing of trauma. Viking.